ایمنی و بهداشت محیط کار

امروزه هر سه دقیقه یک کارگر در اثر صدمه شغلی یا بیماری در گوشه ای از جهان می میرد و در هر ثانیه حداقل سه نفر صدمه می بینند.

ایمنی و بهداشت محیط کار، ابزاری است که به کمک آن می توان در راستای فراهم آوری، نگهداری و بالا بردن سطح سلامت نیروی کار گام برداشت. بهداشت حرفه ای، بر پیش بینی، تشخیص، ارزشیابی و کنترل عوامل محیطی یا فشارهای محیط کار متمرکز است که می توانند آسیب یا بیماری را سبب شوند و یا بر تندرستی کارکنان اثر سوء بگذارند.

بهداشت حرفه ای دانشی است که ریشه در بسیاری از علوم مانند شیمی، فیزیک، مهندسی، ریاضیات، پزشکی، فیزیولوژی، آمار و غیره نیز، علوم انسانی دارد.

تاریخچه ایمنی و بهداشت محیط کار

به دنبال تکامل بشریت، کار یک جزء تفکیک ناپذیر زندگی انسان شده است بر طبق آمار در حدود 45درصد از جمعیت کال دنیا و 58 درصد افراد بالای 10 سال به نحوی مشغول به کار هستند و هر فرد یک سوم از طول عمر خود را در بزرگسالی در حال انجام کار می گذراند.

بر طبق آمار سازمان جهانی کار و سازمان بهداشت جهانی هر سال حدود 120 میلیون حادثه شغلی و حداقل 15 میلیون مورد جدید بیماری شغلی و 200 هزار مورد مرگ ناشی از کار در دنیا اتفاق می افتد. خطر بروز جراحات شغلی چندین برابر حوادث و جراحات در سایر محیط های اجتماعی می باشد به طوری که در آمریکا در هر سال 3 میلیون جراحت به اورژانس، ناشی از حوادث شغلی هستند.

در کشورهای صنعتی 25 تا 50 درصد کارگران از خدمات مناسب طب کار و بهداشت شغلی برخوردارند. ولی در کشورهای در حال توسعه با آنکه 80 درصد نیروی کار دنیا در این کشور هستند فقط 5 تا 10 درصد کارگران از خدمات طب کار و بهداشت شغلی مناسب برخوردارند.

سطوح پایین سلامت شغلی و بیماری های ناشی از کار باعث کاهش ظرفیت کاری کارگران و پرسنل شده و باعث کاهش تولید ناخالص داخلی می گردد. با انجام صحیح برنامه های سلامت شغلی بیش از دو سوم ناتوانی های شغلی قابل پیشگیری هستند.

پدیداری دانش ایمنی و بهداشت محیط کار (HSEQ)، به عنوان یک تخصص ویژه و جدا از دیگر دانش ها، به نسبت تازه است. در حالیکه مفاهیم مطرح شده در این دانش، از زمان های کهن مورد توجه بوده است.

رامازینی، نخستین پزشکی است که به توصیف پیشه های گوناگون و بیماری های ناشی از آن ها پرداخت و نخستین فردی بود که به پزشکان پیشنهاد کرد. به هنگام پرسش های خود از بیمار، پیشه ی او را نیز جویا شوند. زیرا، ممکن است ارتباطی نزدیک میان پیشه ی فرد و بیماری او وجود داشته باشد.

عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار

در گروه عوامل فیزیک محیط کار عواملی مانند تغییرات درجه حرارت ( گرما، سرما)، صدا، ارتعاش، اشعه یونیزان و غیر یونیزان وافزایش یا کاهش فشار در محیط کار دیده می شوند که در ادامه به آنها پرداخته می شود.

تغییرات درجه حرارت

در تعداد زیادی از مشاغل کارگران در معرض گرمای زیاد و در تعداد کمی در معرض سرما می باشند. درجه حرارت بدن توسط مرکز تنظیم حرارت که در مغز قرار دارد کنترل شده و دفع حرارت از بدن به صورت های تبخیر، هدایت و تشعشع انجام می پذیرد که مهمترین آنها راه تبخیر می باشد.

گرما

انسان موجودی خونگرم است که در شرایط معمولی بدن او در محدوده باریکی که شامل˚C ( 37±0.5) است ثابت می ماند. انسان از راه های مختلف حرارت از دست می دهد و از راه های متفاوت حرارت وارد بدن فرد می شود. این راه ها شامل به دست آوردن یا از دست دادن حرارت از طریق هدایتی، همرفتی و تشعشعی می باشد.

همچنین متابولیسم بدن انسان موجب تولید حرارت در بدن می شود و انسان با افزایش متابولیسم مثل فعالیت عضلانی و کارکردن میزان حرارت تولید شده در بدن را افزایش می دهد.

از سوی دیگر با پدیده تبخیر معمولا حرارت بدن دفع می شود و این راه مسیری برای از دست دادن حرارت است.

گرمای زیاد با توجه به شدت آن باعث ایجاد دو دسته ناراحتی می شود:

• دسته اول عبارتند از سوختگی های مختصر پوست در اثر آفتاب و جوش های گرمائی می باشد.
  
• دسته دوم اختلالات شدید بوده و سبب به وجود آمدن ناراحتی هایی از قبیل کرامپ های عضلانی و درجات مختلف گرمازدگی می باشد.
  

کرامپ های عضلانی

کرامپ عضلانی در کارگرانی که کارهای عضلانی سنگین در مکان های گرم انجام می دهند، و کارگران معادن کوره های ذوب فلزات، شیشه سازی، کارگران مزارع نیشکر در مناطق حاره دیده میشود.

جهت پیشگیری در مشاغلی که کارهای سنگین در محیط های گرم انجام می دهند در کنار دستگاه های آب سردکن قرص های نمک مخصوص 0.5 گرمی گذاشته می شود که کارگر همراه با آب از آن استفاده می کند.زیرا خوردن آب تنها جهت رفع تشنگی به ظهور علائم بیماری کمک می نماید.

گرما زدگی

شروع بیماری ناگهانی بوده و بیمار بی هوش و سیانوزده است. پوست گرم و خشک و نبض تند می شود. این بیماری در اثر تاثیر مستقیم اشعه حرارتی و عدم قدرت کار مرکز تنظیم حرارت در مغز به وجود می آید. راه درمان آن خنک کردن سریع پوست و مرطوب نگه داشتن آن می باشد.

سرما

مقاومت بدن نسبت به سرما چندان نبوده و با افزایش تولید حرارت و کاهش دفع آن با سرما مبارزه می کند، افزایش تولید حرارت بدن به وسیله لرزهای عضلانی و قسمت دیگر با دخالت های هورمون های تیروئیدی و آدرنالین انجام می پذیرد. کاهش دفع حرارت با انقباض عروق محیطی توام است.

در صورتی که درجه حرارت محیط از حد معینی کمتر شود سیستم دفاعی دیگر قادر به مبارزه نبوده و به تدریج هیپوترمی عارض گشته و حرارت مرکزی سقوط می کند. کارگران راه ها، کشاورزی، جنگل بان ها، نگهبان ها و سردخانه ها در معرض خطر سرمازدگی و یخ زدگی قرار می گیرند.

سرمازدگی ممکن است خیلی ضعیف بوده که علامت آن تنها تورم، سرخی و احساس سوزن و گرمی می باشد. توام شدن رطوبت با سرما سبب تشدید اثر گردیده و ممکن است ضایعات آن غیرقابل برگشت باشد. سرانجام درصورتی که درجه حرارت خیلی پائین باشد سبب انجماد نسوج شده و اگر معالجه موثر واقع نشود سبب هب وجود آمدن گانگرن می شود.