شابک چیست؟

گسترش روز افزون انتشار و مبادله کتاب در سطح بين‌المللی كشورهای جهان را بر آن داشت تا برای شناسايی، سفارش،فروش، انبارگردانی، توزيع و اطلاع‌رسانی از يك نظام بين‌المللی شماره‌ گذاری استفاده نمايند كه به نظام شماره‌ استاندارد بين‌المللی كتاب" شابک" معروف شد.

شماره استاندارد بین‌المللی کتاب یا شابک شماره‌ای متشکل از ۱۰ یا ۱۳ رقم که به کتاب‌های منتشرشده منسوب می‌شو د و هر شماره منحصر به یک کتاب (یا یک نگارش یا نوع مشخص از آن کتاب) است، اما تجدید چاپ کتاب باعث تغییر شابک نمی‌شود. شابک را در زبان‌هایی که ازخط لاتین استفاده می‌کنند با سرواژهٔ ISBN مخفف عبارت انگلیسی International Standard Book Number  نشان می‌دهند.

• در سال ۱۹۶۶ استانداردی دیگربه نام شماره‌گذاری استاندارد کتاب یا SBN مخفف (Standard Book Numbering) برای این منظور ایجادشد.
  
• در سال ۱۹۶۷ استاندارد شابک برای اولین بار به صورت ده رقمی مطرح شد و نهایتاً در سال ۱۹۷۰ توسط سازمان بین‌ المللی استانداردسازی (ایزو) به عنوان استاندارد ایزو۲۱۰۸ در سال ۱۹۷۰ به چاپ رسید.
  
• از آن زمان تا پایان سال ۲۰۰۶ شابک‌ها ده‌ رقمی بودند. از سال ۲۰۰۷ برای آن که تعداد بیشتری کتاب را بتوان شماره‌گذاری کرد، شابک سیزده‌رقمی شده‌ است.
  

ساختار شابک

شابک‌های ده‌رقمی دارای چهاربخش هستند و شابک‌های سیزده‌رقمی دارای پنج بخش:

•   اگر شابک سیزده‌رقمی باشد، یک پیشوند سه‌رقمی دارد که در واقع یک کد جی‌اس۱ است. پیشوندهایی که تا به حال استفاده شده‌اند عبارتند از ۹۷۸ و ۹۷۹.
  
•  رقم‌های بعدی کدی هستند برای اشاره به یک منطقهٔ زبانی، یا یک کشور. به این کد «شناسهٔ گروه ثبتی» گفته می‌شود.
  
•  رقم‌های بعدی کدی هستند برای انتشاراتی که کتاب را منتشر کرده‌است.
  
•  رقم‌های بعدی کدی هستند برای آن ویراست به خصوص از آن کتاب خاص.
  
•  رقم آخر یک عدد کنترل یا سرجمع است که به کمک آن می‌توان صحت شابک مورد نظر را بررسی کرد.
  

تاریخچه شابک

در سال ۱۹۶۷ در انگلستان ISBN يا شماره استاندارد كتاب توسط اسميت پيشنهاد شد، كه با استفاده از آن، ديگر بكارگيری اطلاعات كتاب شناختی از قبيل عنوان، نام نويسنده وساير مشخصات نشر لازم نبود. در همين زمان امريكایی ها هم در اجرای چنين طرحی با كشورانگليس مشاركت و همكاری كردند كه توسط شركت باوكر بسط و توسعه يافت.

شماره شناسایی کتاب‌ها درابتدا دارای ۹ رقم بوده که کتاب‌ فروشی‌های انگلیس برای فروش کتاب‌هایشان و همچنین برای جلوگیری از گردش اضافه و کنترل راحت‌ترِ موجودی، آن را به‌کار می‌بردند. بعداً این کد زیر نظر سازمان بین‌المللی استانداردسازی به ده رقم و سپس سیزده رقم افزایش یافت تا در سطح جهانی قابل کاربرد شود. این استاندارد تحت نام ایزو ۲۱۰۸ در سال ۱۹۷۰ (نه‌رقمی)،در ۱۹۹۷ (ده‌رقمی)، و پس از سال ۲۰۰۷ به‌صورت سیزده‌رقمی عرضه شده‌است.

در ایران پس از پيروزی انقلاب اسلامی و رشد توليد کتاب و بحث‌های پيوستن به بازارهای جهانی، مسئولان فرهنگی ايران را بر آن داشت تا به عضويت نظام شابك درآيند. درسال ۱۳۷۲ ايران رسماً به عضويت نظام  شابک درآمد و موسسه خانه کتاب نمايندگي اين نظام را بر عهده گرفت.

شابك ايران با هدف گسترش استفاده از نظام شابك و بکارگيری آن در مبادلات تجاری كتاب و اطلاع‌رسانی فعاليت می كند. درحال حاضر بالغ بر ۵۰۰۰ موسسه انتشاراتی عضو نظام ISBN درايران هستند .