مدل های اخلاق حرفه ای و تصمیم گیری های اخلاقی

مدل بارتلس

اولین مدل اخلاق حرفه ای در سال ۱۹۶۷ توسط"بارتلس" ارائه شد. او با در نظر گرفتن پیش فرض هایی، مفاهیم زیر را وارد مدل خود کرد:

• اخلاق معیار تشخیص درستی رفتار است.
  
• تعاملات اجتماعی، حوزه ای است که قضاوت اخلاقی در آن اتفاق می افتد.
  
• ساختار اقتصادی و غیر اقتصادی بر رفتار فردی تاثیر می گذارد.
  
• انتظارات از نقش فردی شامل رفتار اخلاقی از فردمی شود.
  
• قوانین اجتماعی بیش از الزامات فنی مبنای قضاوت اخلاقی قرار میگیرد.
  

بارتلس با در نظر گرفتن این مفاهیم مدلی راارائه کرد که شامل چند ماتریس می شود. این ماتریس ها متغیرهای مختلف را شامل ماتریس "تاثیرات فرهنگی"، "عوامل غیر اقتصادی"، و"انتظارات نقش" میشود به هم مربوط می کنند. سپس این عوامل را مجموعا درون یک ماتریس جای می دهد. بارتلس در نهایت عامل مهم در مدل اخلاقی خود را"آستانه حساسیت اخلاقی" معرفی کرد.

مدل رست

این مدل توضیح میدهد ساختارهای شناختی مختلف و فرآیندهای موجود در بطن فرآیند تصمیم گیری اخلاقی برای ایجاد رفتار اخلاقی فردچگونه با هم ترکیب می شوند. او چهار جزء اصلی و درونی فرآیند تصمیم گیری اخلاقی راارائه می کند.

مدل فرل و گرشام

این دو یک چارچوب اقتضایی تصمیم گیری اخلاقی ارائه کردند که عوامل بنیادی آن عبارتند از:

• ساختار شناختی فرد: دانش، ارزش ها، باورها، طرزفکر و تمایلات
  
• افراد خاص در محیط سازمانی: مدیران، سرپرستان و همکاران
  
• شرایط موقعیتی یک عمل
  

آنان مدلی جهت تعیین عوامل موثر بر تصمیم گیری اخلاقی برای تمام  واحدهای یک سازمان طراحی نموده و اذعان داشتند که تفاوت های مشاهده شده در تصمیم گیری اخلاقی تصادفی نیست.

شکل ۱- مدل اقتضایی تصمیم گیری اخلاقی فرل و گرشام

مدل تعاملی ترویون

ترویون در سال ۱۹۸۶ ارتباط قابل آزمونی را بین عامل مختلف تصمیم گیری ارائه کرد. شناخت افراد، تعدیل کننده های فردی و تعدیل کننده های موقعیتی رفتار اخلاقی و غیر اخلاقی را تعیین می کنند. ترویون بیان کرد که تصمیمات اخلاقی تحت تاثیر تعامل بین متغیرهای شناختی افراد و متغیرهای موقعیت است که شامل فرهنگ سازمانی، محتوای شغی فعلی و خصوصیات کار می شود.

مدل تصمیم گیری اخلاقی فرل و گرشام توسط"ترویون" توسعه داده شد تا تیوری رشد اخلاقی کولبرگ نیز در آن بگنجد.

شکل ۲- مدل تعاملی ترویون

مدل بومر

در سال ۱۹۸۷ مدلی توسط "بومر" ارائه شد که در آن شش دسته از عوامل موثر بر تصمیمات در هنگام مواجهه با مساله اخلاقی رانشان می دهد:

• محیط اجتماعی
  
• محیط قانونی / دولتی
  
• محیط کاری
  
• محیط حرفه ای
  
• محیط فردی
  
• خصوصیات فردی
  

این شش عامل بر رفتار تصمیم گیری اخلاقی مدیران از طریق تاثیر بر رفتار تصمیم گیری منطقی آنها تاثیر گذار است. وی یک مدل بالقوه رفتاری از تصمیم گیری اخلاقی شناسایی نمود.

شکل ۳- مدل تصمیم گیری بومر و همکاران

مدل دابینسکی و لوکن

رویکرد دیگری برای تحلیل تصمیم گیری اخلاقی توسط"دابینسکی و لوکن" در سال ۱۹۸۹ ارائه شد. بر اساس این مدل عامل مهم درگیر شدن در رفتار یا فعالیت اخلاقی / غیراخلاقی، تمایل فرد در انجام رفتار است که این تمایل تحت تاثیر عوامل زیر است:

• طرز تفکر فرد نسبت به فرد
  
• هنجارهای ذهنی
  
• مدل فرل و همکاران
  

در سال ۱۹۸۹ "فرل و دیگران" یک مدل پنج مرحله ای را با تمرکز زیاد بر فرآیند تصمیم گیری اخلاقی به عنوان عوامل موثرداخلی / خارجی ارائه کردند. مدل مزبور شامل مراحل زیر می باشد:

• آگاهی از مبحث اخلاقی
  
• شناخت
  
• ارزیابی
  
• تعیین
  
• اجرا
  

مدل اقتضایی- مساله جونز

جونز در سال ۱۹۹۱ دریافت که هیچ یک از مدل های تصمیم گیری اخلاقی شامل خصوصیات خود مساله نمی شود. او ادعا کرد که هر یک از مدلها، فرآیند تصمیم گیری اخلاقی را برای تمام مباحث اخلاقی یکسان می بینند و معتقد است "وقتی موضوع، دزدیدن مقدار کمی از منابع سازمان باشد یا ارائه یک محصول خطرناک به مردم باشد، افراد به یک شکل تصمیم گیری رفتار نمی کنند."

مدل پترسون

این مدل تنها مدلی است که به طور خاص در زمینه حسابداری طراحی و آزمون شده است. "پترسون" عوامل تاثیر گذار بر تصمیمگیری اخلاقی را به سه محیط صنعت، سازمانی و تجارب فردی طبقه بندی می نماید:

• محیط صنعت
  
• محیط سازمانی
  
• تجارب فردی
  

عوامل مدل شامل محیط صنعت، محیط سازمانی وخصوصیات فردی می باشد.

این مقاله بخشی از کتاب "اخلاق حرفه ای" نوشته دکتر حسین بهرامی و دکتر لیلا میرطاهری بود که برای آشنایی هر چه بیشتر مخاطبان این رشته با محتوای کتاب بصورت خلاصه آورده شده است.