جایگاه دانش آموزان دیر آموز

دانش آموزان دیرآموز طبق گروه بندی آموزش وپرورش فراگیر زیر گروه کودکان با نیازهای ویژه آموزشی و پرورشی هستند. واژه دیرآموز برای والدین و معلمان مدارس، واژه آشنایی است و در اغلب موارد مفاهیمی همچون تنبل، کندذهن، کودکی که مدام شکست را تجربه می کند را در اذهان متبادر میسازد. در این مقاله برای نیل به مفهوم واقعی دیرآموز، گروه بندی کودکان دارای نیازهای ویژه، تعاریف، طبقه بندی و میزان شیوع مطرح میشود.

در سه دهه اخیر موضوعات مرتبط با امکان دسترسی به آموزش و پرورش پایه، تحت عنوان "آموزش برای همه" به سرعت منتشرو تکامل پیداکرده است. به طوری که در مدت زمان بسیار کوتاهی رویکرد جدید آموزش وپرورش فراگیر و مفهوم توانمندسازی مدارس با تکیه بر این موضوع که همه کودکان میتوانند یاد بگیرند و همه آنها به شکلی از پشتیبانی نیاز دارند مطرح گردید تا ازاین راستا کلیه کودکان بتوانند در جامعه محلی خودشان خدمات آموزشی و پرورشی دریافتدارند.

پیشرفت اطلاعات ما درزمینه کودکان با نیازهای ویژه و نیز آموزش و پرورش فراگیر مرهون چاپ مقالات و کتب تخصصی متعددی است که درسال های اخیر شاهد آن بوده ایم.

معرفی کتاب-پرورش هوش کودکان با نیازهای ویژه -انتشارات ادیبان

در این کتاب  سعی بر آن است که، به نیاز والدین، مربیان و کودکان با نیازهای ویژه توجه شود تا زمینه های هر چه بیشتر پرورش هوش در بستر محیط مناسب و همچنین فرصت کسب و نگهداری سطح قابل قبولی از یادگیری را در سال های اولیه ورود کودک  به سیستم آموزشی فراهم نماید.

کودکان استثنائی و گروه بندی

کودکان استثنائی یا کودکان دارای نیاز ویژه کسانی هستند که نیازمند تعلیم و تربیت ویژه و خدمات وابسته اند تا از کل استعداد انسانی شان بتوانند استفاده کنند. آن ها به تعلیم و تربیت ویژه نیازمندند. چرا که از اغلب کودکان به یک یا چند شیوه به شرح گروه بندی زیر متفاوت اند.

محققان مختلف، در زمینه دانش آموزان استثنائی، تقسیم بندی های گوناگونی را پیشنهاد کرده اند، از جمله تقسیم بندی کلی کرک که عبارت است از:

• انحرافات هوشی: دانش آموزان تیزهوش و کندذهن
  
• نقایص حسی: دانش آموزان کم شنوا، ناشنوا، کم بینا، نابینا
  
• دشواری های ارتباطی: دانش آموزان با مشکلات تکلم و دانش آموزان با نارسایی های ویژه یادگیری
  
• نابهنجاری های رفتاری: دانش آموزان با اختلالات رفتاری
  
• دشواری های حرکتی: دانش آموزان با معلولیت های بدنی
  
• سایر موارد استثنائی و بیماری ها
  

گروه بندی کودکان با نیازهای ویژه آموزشی وپرورشی در آموزش و پرورش فراگیر

• نارسایی هوشی
  
• نارسایی یادگیری
  
• اختلالات گفتار و زبان
  
• آشفتگی هیجانی
  
• درخودماندگی
  
• آسیب دیدگی شنوایی
  
• آسیب دیدگی بینایی
  
• ناشنوایی- نابینایی
  
• آسیب دیدگی عضلات و استخوان
  
• نارسایی شدید و چندگانه
  
• ضربه وارد بر مغز
  
• شرایط نامناسب سلامت
  
• دیرآموزان
  
• اختلال توجه همراه با فزون کنشی
  
• تیزهوشان و پراستعدادها
  
• کودکان با تفاوت های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی
  
• مشکلات یادگیری ناشی از مکالمه به زبان متفاوت
  

دیرآموزی و درصد شیوع

برای ارائه تعریف یا مفهوم بسنده ای ازدیرآموزی، توجه به تعریف عقب ماندگی ذهنی ضروری است و چنانچه این گروه به خوبی معرفی نشوند در اغلب اوقات دانش آموزان دیرآموز، عقب مانده ذهنی تلقی می شوند.

تعریف انجمن آمریکایی نقص ذهنی از عقب ماندگی ذهنی

تعریفی که مورد استفاده انجمن آمریکایی نقص ذهنیE.E.M.Dیعنی عمده ترین سازمان حرفه ای در میدان عقب ماندگی ذهنی قرارگرفته است، بیان میدارد که:

عقب ماندگی ذهنی ناظر است بر کارگزاری هوش عمومی که به طور معنی دار پایین تر از میانگین است، یا به نقایصی در رفتار سازشی منجرشده یا با آن همراه است و در طول دوره رشد بروز می یابد. در این تعریف بر زیر میانگین بودن هوش اندازهگیری شده و رفتار سازشی تاکید شده است.

درصد شیوع

در نمودار توزیع نرمال افراد بر اساس بهره هوشی،دیرآموزی (مرزی) با محدوده هوشی 70-85 با حداقل یک انحراف معیار پایین تر ازمیانگین، 13.66% افراد جامعه را به خود اختصاص می دهد.

به تعبیری بهره هوش دیرآموزان در محدوده طبیعی است اما از نظر عملکرد تحصیلی با محدودیت هایی مواجه هستند و به اصطلاح دیرآموز میباشند، بنابراین، دانش آموزان دیرآموز عقب ماندگی ذهنی ندارند و در آزمون هوشی استاندارد در محدوده طبیعی عمل می کنند و مشکل عمده آن ها در موفقیت تحصیلی است.

به دانش آموزان دیرآموز در طی دوره تحصیل توجه کافی نمی شود، معمولا و مکررا در امتحانات شکست خورده و درنهایت ترک تحصیل میکنند، کم آموزی دانش آموزان دیرآموز یک مشکل مزمن محسوب می شود و برای سال های متمادی در دوران تحصیل قابل مشاهده خواهد بود اما جالب اینجاست که مطالعات نشان میدهد، مشکل در تحصیل به سایر توانایی ها و شایستگی ها آنها وابسته نیست.

دانش آموزان دیرآموز کسانی هستند که نمره آزمون هوشی آن ها بین ۸۵-۷۰ است. این گروه بر اساس برآوردهای توزیع نرمال ۱۳.۶ درصد ازجمعیت را به خود اختصاص می دهد. دیرآموزان تقریبا ۱۰ برابر بیشتر از تعداد معمول کودکان بیش فعال همراه با کمبود توجه هستند. این گروه در مدرسه به سختی درس میخوانند و هنوز اجازه استفاده از تحصیلات ویژه را نیافته اند و از طرف دیگر آنان به آسانی با سیستم های آموزشی ویژه کنار نمی آیند.

اصول کلی در تعریف دانش آموزان دیرآموز

• دانش آموزان دیرآموز تنها در حیطه مهارت های تحصیلی دارای عملکردی محدودتر نسبت به همسالان خود هستند.
  
• دانش آموزان دیرآموز در سایر رفتارهای انطباقی فاقد هرگونه نقص قابل ملاحظه هستند.
  
• این دانش آموزان نیز مثل همسالان خود دارای تفاوت های فردی در حیطه های مختلف رفتاری هستند.
  

مشخصات دانش آموزان دیرآموز به نقل از سیف نراقی و نادری

• در درک مفاهیم و یادگیری مطالب کندتر از متوسط کلاس هستند.
  
• در تشخیص روابط پیچیده ضعیف هستند.
  
• از درک مفاهیم انتزاعی یا مجرد عاجزند.
  
• برای یادگیری مطالب درسی به تمرین های بیشتری نیاز دارند و محدودتر عمل می کنند.
  
• خزانه لغات محدودتری نسبت به همسالان خود دارند و از دستور زبان ساده ای استفاده می کنند.
  
• در خواندن و فهمیدن کتاب های درسی اشکال دارند.
  
• درانجام تکالیف درسی معمولا ۲ تا ۳ سال ازهمسالان خود عقب تر هستند.
  
• دامنه معلومات عمومی آنان نسبت به همسالان خود، کمتر است.
  

علل دیرآموزی

دیرآموزی می تواند محیطی و یا بنیادی باشد به طوری که:

1. برخی از دانش آموزان به علت محدودیت های محیطی (خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی) دچار محدودیت های شناختی می شوند که این محدودیت درنتایج آزمون هوش بارز می گردد.
   
2. دانش آموزان با علت بنیادی گروهی هستند که علیرغم داشتن امکانات محیطی مطلوب و احیانا استفاده از امکاناتی چون مهدکودک وآمادگی، دیرآموز تشخیص داده می شوند.
   

بر اساس تحقیقات انجام شده، در مورد گروه اول که دارای محدودیت های محیطی بوده و احتمالا محدودیت های هوشی آن ها ناشی از عدم وجودمحرکات مطلوب می باشد، با قرارگرفتن در محیط مطلوب آموزشی محدودیت های اولیه تاحدی کاهش می یابد و در ارزیابی های بعدی در طبقه متوسط قرار میگیرند.

در گروه دوم افزایش بهره هوشی وجود ندارد واحتمالا نتیجه عملکرد تحصیلی در مقایسه با آزمون هوشی همخوانی خواهد داشت. یافتههای جدید مبنی بر تصویر ذهنی پاسخ VEP ضعیف تر در دانش آموزان دیرآموزحاصل از کمبود سرعت پردازش بینایی، موید دیرآموزی بنیادی است.

جایگاه آموزشی کودکان دیرآموز

بسیاری از والدین دیرآموزان می گویند که فرزنددیرآموز آنان، حضور در مدرسه و ارتباط با کارکنان مدرسه را یک تجربه آزاردهنده میدانند با توجه به قانون تحصیلات افراد دارای محدودیت در یادگیری، دوره های تحصیلی ویژه ای برای کودکان دیرآموز وجود ندارد؛ بنابراین، خدمات آموزشی ویژه ای برای این جمعیت در نظر گرفته شده است.

درایران نحوه آموزش و پرورش دیرآموزان، دستخوش تغییرات متعدد ناشی از تصمیمات وزارت آموزش و پرورش به شرح جدول زیر بوده است.

علل افت تحصیلی دیرآموزان

نتایج بررسی های آماری فریقی در خصوص علل افت تحصیلی در سال های تحصیلی ۸۹-۸۰ حاکی از آن است که:

دانش آموزان دیرآموز(مرزی) به سبب محرومیت وآسیب دیدگی نه چندان وسیع، درمدارس عادی، به ویژه در پایه های اول، چهارم و پنجم دوره ابتدایی و دوره راهنمایی با درجات مختلف دچار افت تحصیلی شده و غالبا درمعرض خطر حذف از جریان آموزش و پرورش قرار دارند.

از طریق پرسشنامه خودسنجی معلمان و دبیران دوره عمومی، سه مقوله " تسلط وتوانمندی عمومی معلمان"، "کارآمدی معلمان در مواجهه با دیرآموزان"، و " ساختار آموزشی در مواجه بادیرآموزان" مورد بررسی قرار گرفت و در بخش دو سوال آزاد خودسنجی معلمان و دبیران، وضعیت تعامل بین والدین و فرزند دیرآموز، والدین دارای فرزند دیرآموز و معلمان و خود دیرآموزان با سایر دانش آموزان مطرح شد که به ترتیب نتایجی به شرح ذیل اخذ شد.

اگرچه بین افت تحصیلی دانش آموزان دیرآموز و میزان تسلط و توانمندی عمومی معلمان عادی رابطه وجود ندارد، ولی بین عدم اطلاع معلمان از چگونگی ویژگی ها و نیازهای شناختی و عاطفی دیرآموزان رابطه وجود دارد، در واقع بین افت تحصیلی این طیف از دانش آموزان با میزان کارآمدی معلمان در مواجهه با دیرآموزان رابطه مثبت مشاهده می شود و معلمانی که در بخش تسلط و توانمندی عمومی خود را عالی ارزیابی کرده بودند، در مواجهه با دیرآموزان، خود را متوسط برآورد نمودند، به علاوه ساختار آموزشی فعلی مدارس عادی نیز متناسب با ویژگی ها و نیازهای شناختی و عاطفی این گروه از دانش آموزان برآورد نشده است.

این مقاله بخشی از کتاب "دانش آموزاندیرآموز در آموزش و پرورش فراگیر" نوشته سهیلا فریقی بود که برای آشنایی بیشتر خوانندگان گرامی با محتوای کتاب نوشته شده است.

این کتاب مشتمل بر نتایج مطالعات و بررسی های موردی گروه دیرآموزان است، برای دانشجویان علوم تربیتی، معلمان و مشاوران مدارس والدین دارای فرزند دیر آموز تهیه شده است و برای پژوهشگرانی که به طور مستقیم دراین زمینه کار نمی کنند و صرفا بخواهند اطلاعات خود را ارتقاء دهند سودمند است.