مدیریت راهبردی در سازمان

استراتژی یا معادل فارسی آن، راهبرد، در مباحث مدیریتی در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی کاربرد بسیار متداولی دارد و به عنوان یکی از عناصر مهم مرتبط با مدیریت مطرح بوده و اساس تصمیم گیریهای مدیریتی محسوب می شود. به طوری که نمی توان آن را جدای از مدیریت پنداشت. چه بسا مدیریت اغلب حاصل تدوین راهبردهای مناسب است. موضوع راهبردی به لحاظ گستردگی و کاربرد آن در حوزه های مختلف علمی، مورد توجه و استقبال اندیشمندان قرار گرفته است.

۱. تعریف راهبرد (استراتژی)

راهبرد از جمله مفاهیمی است که تعاریف متعددی برای آن ارائه شده است، برخی از این تعاریف عبارتند از:

حلقه اتصال منابع و فعالیت های سازمان با محیط اطراف به عبارت دیگر شناسایی فرصت ها و تهدیدها در محیط و حوزه ماموریت سازمان و تطبیق منابع و مهارت های سازمان با آنها. استراتزی رهنمودهایی هستند در مورد چگونگی اتخاذ تصمیماتی که بر عملکرد بلند مدت سازمان اثر می گذارند.

در استراتژی سازمان، هدف ها و مسیر بلند مدت سازمان تعیین و فرمولی گسترده ارائه می شود که سازمان برآن اساس می کوشد منابع مورد نیاز را به دست آورد، و آنها را به کار برد تا بتواند بدین وسیله مزیت رقابتی خود را در بازار حفظ کند.

۲. مدل مینتزبرگ

هنری مینتزبرگ، برای کمک به تفکر عمیق پیرامون استراتژی، برای اولین بار در سال ۱۹۸۷ مدل 5P را ارائه کرد. این مدل به معنای پنج تعریف یا رویکرد متفاوت برای تدوین استراتژی است که با حرف P شروع می شوند.

 ۱. برنامه-Plan

۲. شگرد-Ploy

 ۳. الگو-Pattern

۴. جایگاه-Position

۵. چشم انداز-Perspective

شکل ۱. مدل مینتزبرگ

۲-۱. استراتژی به عنوان یک برنامه

برنامه ریزی فعالیتی است که مدیران با انجام آن حس خوبی پیدا می کنند و بسیاری از ما به طور ذاتی و طبیعی تمایل به انجام آن داریم. هرچه با جزئیات بیشتر به برنامه ریزی ورود پیدا کنیم، نتایج بهتری برایمان حاصل می شود.

۲-۲. استراتژی به عنوان یک شگرد

مینتزبرگ می گوید که ایجاد اختلال و موانع، دلسرد کردن و تاثیرگذاری بر رقبا بخشی از استراتژی پیشی گرفتن از رقباست. این جایی است که استراتژی علاوه بر یک برنامه می تواند به عنوان یک شگرد نیز مورد استفاده قرار گیرد.

۲-۳. استراتژی به عنوان یک الگو

برای استفاده از عنصر الگو، به الگوهایی که درتیم یا سازمان خود مشاهده کنید، توجه کنید. سپس از خود بپرسید که آیا این الگوها می توانند به طور ضمنی بخشی از استراتژی شما باشند یا خیر. همچنین به تاثیری که این الگوها باید بر چگونگی رویکرد شما در برنامه ریزی استراتژیک بگذارند، بیندیشید.

۲-۴. استراتژی به عنوان جایگاه

جایگاه راه دیگری برای تعیین استراتژی است. به این صورت که تصمیم می گیرید که چگونه موقعیت و جایگاه خود را در بازار مشخص کنید. در این روش، استراتژی به شما کمک می کند تا انطباق میان حیط و سازمان خود را مورد بررسی قرار دهید و یک مزیت رقابتی پایدار ایجاد کنید.

۲-۵. استراتژی به عنوان چشم انداز

تصمیماتی که یک سازمان در مورد استراتژی خود میگیرد شدیدا به فرهنگ آن سازمان بستگی دارد. همان که الگوهای رفتاری می توانند در استراتژی خود را نشان دهند، الگوهای فکری، چشم انداز سازمان را شکل می دهند و مشخص می کنند قادر به انجام چه کارهایی است.

۳. مزایای مدیریت راهبردی

مدیریت راهبردی به سازمان این امکان را میدهد که به شیوه ای خلاق و نوآور عمل کند و برای شکل دادن به آینده خود انفعالی عمل نکند. این شیوه مدیریت باعث می شود که سازمان دارای ابتکار عمل بوده و فعالیت هایش به گونه ای باشد که فقط واکنشی عمل نکند، بلکه اعمال نفوذ نماید. بدین ترتیب سرنوشت خود را رقم زده و آینده را تحت کنترل درآورد. برنامه ریزی استراتژیک همچنین دارای مزایای زیر است:

• مخاطرات تصمیم گیری را کاهش می دهد.
• راهنمای سازمان است، یعنی مسیر و جهت فعالیت ها و عملیات سازمان را مشخص می کند.
• دارای نگرش بلند مدت بوده و توفیق اقدامات را مبتنی بر استراتژی های مصوب تضمین می کند.
  
• درگیرشدن کارکنان و مدیران با برنامه ریزی راهبردی تعهد و حمایت از سازمان را افزایش می یابد.
• به پیش بینی آینده می پردازد و دارای اطلاعاتی است که برای اقدامات بلند مدت مدیران بسیار مفید است.
  
• نقش هماهنگ کننده بین برنامه های عملیاتی سازمان را انجام می دهد و اقدامات واحدهای مختلف را دریک مسیر جهت می بخشد.
  

۴. سطوح مدیریت راهبردی

فرآیند مدیریت استراتژیک دارای سه سطح است بدین معنی که در سازمان های بزرگ استراتژی ها در سه سطح از سازمان تعیین می شوند. در سازمان هایی که کوچک بوده و از ساختار تخت تری برخوردارند، ممکن است در دو سطح تعیین شوند. لذا سطوح سه گانه مدیریت استراتژیک عبارتند از سطح کل سازمان، سطح بخشی / واحد تجاری استراتژیک / کسب وکار، سطح وظیفه ای.

دررابطه با هریک از این سطوح در کتاب "مدیریت راهبردی در سازمان" توضیحی آمده است. پیشنهاد میکنیم برای مطالعه مباحث تکمیلی در رابطه با مدیریت راهبردی این کتاب را مطالعه کنید.

۵. فرآیند مدیریت راهبردی

فرآیند مدیریت راهبردی دربرگیرنده سه مرحله تدوین راهبردها، اجرای راهبردها و ارزیابی راهبردها است.

۵-۱. تدوین راهبردها

در این مرحله ابتدا بایستی اهداف آینده سازمان مشخص شود و این کار مستلزم درک و تشخیص صحیحی ماموریت ها و مقاصد سازمان و بیان آنهاست. در این مرحله برنامه ریزی با به کارگرفتن یک یا چند معیار مانند میزان عملی بودن، مفید بودن، قدرت حل مشکلات، هم راستایی با خط مشی ها، تطبیق امکانات سازمان و غیره می تواند به ارزیابی استراتژی ها پرداخته و استراتژی جدید را بر این اساس انتخاب کند.

۵-۲. اجرای راهبردها

اجرای راهبردها ایجاب میکند که سازمان هدف های سالانه در نظر بگیرد، سیاست ها را تعیین کند، در کارکنان انگیزه ایجاد نماید و منابع را به گونه ای تخصیص دهد که راهبردهای تدوین شده به اجرا درآید.

۵-۳. ارزیابی راهبردها

جهت تعیین حدود دستیابی به هدف ها، استراتژی های اجر شده باید مورد کنترل قرار گیرند. ارزیابی استراتژیک شامل سه فعالیت اصلی می شود:

• بررسی مبانی اصلی استراتژی های شرکت
  
• مقایسه نتیجه های مورد انتظار با نتایج واقعی
  
• انجام اقدامات اصلاحی به منظور اطمنیان یافتن از این که عملکردها با برنامه های پیش بینی شده مطابقت دارد.

شکل ۲. الگوی جامع فرآیند مدیریت راهبردی فر آر. دیوید